میرزا لطفعلی مجتهد تبریزیمیرزا لطفعلی مجتهد تبریزی (متوفای ۱۲۶۲ق)، از علمای طراز اول و امام جمعه تبریز در قرن سیزدهم هجری قمری بود. خاندان وی بیش از یک قرن زعامت علمی و دینی مردم تبریز و آذربایجان را برعهده داشتند و خدمات شایانی انجام دادند. آنان همیشه در فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی، علمی و اقتصادی نقش داشته و سال‌ها کلمه «مجتهد» در آذربایجان به آنان اطلاق می‌شد. میرزا لطفعلی از شاگردان صاحب ریاض بود و از وی اجازه اجتهاد دریافت کرد. از آثار نیک او در تبریز کَندن قنات‌هایی بود که به نام «قنات امام جمعه» مشهور شد. پدرش در اجازه‌ای که در سال ۱۲۵۳ ق به وی داد، او را مجتهد خواند. ۱ - معرفی پدرپدر حاج میرزا لطفعلی آیت‌الله میرزا احمد فرزند لطفعلی‌خان، فرزند محمّدصادق مغانی قراجه‌داغی (بنیانگذار خاندان مجتهدی تبریز) از تیره مغانلوی شاهسون بود. پدرش از امیران زندیه و مادرش هم از سادات رضوی اصفهان بود. میرزا احمد پس از تولّد و نشو و نما، چونان پدر متصدی مقام دولتی شد، امّا دیری نپایید که از مناصب دولتی کناره گرفت و به تحصیل علوم اسلامی همت گماشت. ابتدا راهی حوزه علمیه اصفهان گردید و سپس به عتبات عالیات عزیمت کرد و وارد کربلا شد. در حوزه علمیه کربلا از درس سیّد علی طباطبایی نویسنده ریاض المسائل بهره برد و به دریافت اجازه اجتهاد از استاد مفتخر گردید. بعد از بازگشت به تبریز، امامت جمعه، مرجعیت و ریاست علمی آن سامان را برعهده گرفت. او ادیب و شاعری توانا و دارای حافظه‌ای قوی نیز بود. سال‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین رهبر دینی آذربایجان در راه ارشاد مردم و رفع حوائج آنها خدمت نمود و سرانجام در ۲۷ رجب سال ۱۳۶۵ ق در تبریز درگذشت و جنازه‌اش را به نجف اشرف منتقل کردند و در مقبره خصوصی به‌خاک سپردند. آثار علمی و ادبی وی عبارت است از: «قصیده‌ای عربی در ۴۰۰ بیت در مدح حضرت حجت (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)» «دیوان شعر فارسی» «دیوان شعر عربی» «منهج الرشاد فی شرح الارشاد» در چند جلد، «رساله عملیه» به زبان فارسی و «فقه عملی». [۲]
نادر میرزا، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، ص۱۱۷.
[۳]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، کرام البرره، ج۱، ص۱۰۲-۱۰۳.
[۴]
تربیت، محمّدعلی، دانشمندان آذربایجان، ص۳۵.
[۵]
خیّام‌پور، عبدالرسول، فرهنگ سخنوران، ص۲۸.
[۶]
اعتماد السلطنه، محمّدحسن‌خان، الماثر و الآثار، ص۱۷۳.
[۷]
امینی، محمدهادی، معجم رجال و الفکر الادب فی النجف، ص۸۲.
[۸]
دایرة المعارف تشیع، ج۴، ص۷۶.
[۹]
دوستی، حسین، ستارگان درخشان، ص۳۵-۳۱.
[۱۰]
حسینی اشکوری، سیّداحمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ج۸، ص۱۱۳.
[۱۱]
سید محمد طباطبایی بهبهانی و عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۳، ص۱۵۱۰-۱۵۰۹.
[۱۲]
امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیله، ص۵۴۷.
[۱۳]
مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۶۷.
[۱۴]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج۱، ص۱۳۹-۱۴۳.
[۱۵]
علی‌زاده، عمران، نامداران تاریخ، ج۲، ص۲۰۸-۲۱۰.
[۱۶]
الوانساز خویی، محمّد، فرهیختگان آذربایجان، خطی.
۲ - معرفی اجمالیحاج میرزا لطفعلی مجتهد تبریزی فرزند ارشد میرزا احمد آقا بود. تحصیلات خود را نزد پدر فراگرفت و در سفری به عتبات عالیات در حوزه درسی سیّدعلی طباطبایی در کربلاء شرکت کرد و از وی اجازه اجتهاد گرفت. پس به ایران آمد و به‌دستور پدر متصدی امر امامت جمعه تبریز گردید. از آثار نیک او در تبریز کَندن قنات‌هایی بود که به نام «قنات امام جمعه» مشهور شد. پدرش در اجازه‌ای که در سال ۱۲۵۳ ق مشترکاً به ایشان و دو برادر دیگرش میرزا جعفر و میرزا رضا داد، او را مجتهد خواند. او کتابخانه مفصلی داشت و بر بیشتر کتاب‌ها تعلیقه زده بود. خط و انشای خوبی هم داشت. روزی در حضور پدر حدیث شریف نبوی «الطاعم الشاکر خیر من الصّائم الصّامت» را چنین به نظم درآورد: از جانب مقدس نبوی• • • این حدیثم همیشه در گوش است خوردن حق گزین و شکر گذار• • • بهتر از روزه دار خاموش است ۳ - آثار علمیآثار علمی او چنین است: «اوثق الوسائل فی شرح ریاض المسائل» تا مبحث تیمم «تفسیر قرآن» در دو جلد و بیشتر در مسائل کلامی و اعتقادی است «کتاب الزکوة» این کتاب ناقص است «ملاذ الداعی» در مواعظ و اخلاق به زبان فارسی «شرح قصیده کعب بن زهیر» به عربی، و در سال ۱۲۷۴ق در تهران چاپ شد. [۱۸]
خیابانی تبریزی، ملاّعلی، علمای معاصرین، ص۳۳۳.
[۱۹]
نادر میرزا، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، ص۵۳.
[۲۰]
امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیله، ص۳۸۲.
[۲۱]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، کرام البرره، ج۱، ص۱۰۳.
[۲۲]
حسینی اشکوری، سیّداحمد، تراجم الرجال، ج۲، ص۳۱۲-۳۱۳.
[۲۳]
مقصود همدانی، جواد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی اصفهان، ج۱، ص۳۳۶.
[۲۷]
بامداد، مهدی، شرح‌حال رجال ایران، ج۶، ص۱۸۱-۱۸۳.
[۲۸]
معلم حبیب‌آبادی، محمّدعلی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۶۸۸-۱۶۸۹.
[۲۹]
جمعی از نویسندگان، دایرة المعارف تشیع، ج۴، ص۸۷.
[۳۰]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج۱، ص۱۳۶-۱۳۷.
[۳۱]
دوستی، حسین، ستارگان درخشان، ص۲۰۳-۲۰۴.
[۳۲]
علی‌زاده، عمران، نامداران تاریخ، ج۲، ص۲۵۰-۲۵۲.
[۳۳]
مشار، خانبابا، فهرست کتاب‌های چاپی عربی، ص۵۵۸.
[۳۴]
الوانساز خویی، محمّد، فرهیختگان آذربایجان، خطی.
۴ - برادرانوى چهار برادر فاضل و دانشمند داشت که جزء مراجع و بزرگان علمای تبریز بودند که اسامی آنان به شرح ذیل است: ۱. میرزا جعفر مجتهد تبریزی (متوفای ۱۲۶۲ق) ۲.میرزا رضا مجتهد تبریزی (متوفای ۱۲۶۲ق) که به همرا دو برادر خود میرزالطفعلی و میرزاجعفر در سال ۱۲۶۲ هجری قمری بر اثر بیماری وبا از دنیا رفتند. ۳. میرزا محمدباقر مجتهد تبریزی (۱۲۲۱-۱۲۸۵ق) ۴. میرزا جواد مجتهد تبریزی (متوفای ۱۳۱۳ق) ۵ - فرزندانحاج میرزا لطفعلی سه پسر به نام‌های: ۱. میرزا اسماعیل ۲. میرزا محمّد ۳. میرزا علی (متوفای ۱۲۴۸ ق) داشت که همه در منابع رجالی مذکور است. ۶ - وفاتوفات وی در وبای سال ۱۲۶۲ ق در عهد پدر اتفاق افتاد. ۷ - پانویس
۸ - منبعسایت فرهیختگان فرهنگ شیعی، برگرفته از مقاله «جواد مجتهد تبریزی (میرزا جواد مجتهد تبریزی)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۹/۱۲. رده‌های این صفحه : امامان جمعه تبریز | درگذشتگان 1262 (قمری) | علمای تبریز قرن 13 (قمری) | مجتهدان ایرانی سده سیزدهم (قمری)
|